Son araştırmalar, kalorisiz tatlandırıcıların insan bağırsak mikrobiyotasının kompozisyonunu değiştirebildiğini göstermektedir. Bu bulgular, diyetetik yaklaşımların kişiselleştirilmesi ve potansiyel sağlık etkilerinin anlaşılması açısından kritik öneme sahiptir. Bu yazıda, farklı tatlandırıcı türlerinin mikrobiyota üzerindeki etkileri, mekanizmaları ve klinik uygulamalara yansımaları güncel bilimsel kanıtlar ışığında incelenecektir.
Mevcut Bilimsel Kanıtlar
Kalorisiz tatlandırıcıların bağırsak mikrobiyotası üzerindeki etkileri, tatlandırıcı türüne, dozuna ve bireysel faktörlere göre değişiklik göstermektedir. Ex vivo insan bağırsak modelleri üzerinde yapılan çalışmalar, Sükraloz ve Sakarin gibi sentetik tatlandırıcıların mikrobiyal çeşitliliği önemli ölçüde azaltabildiğini ve potansiyel patojenik bakterileri (örn. Enterobacteriaceae) zenginleştirebildiğini ortaya koymuştur. Buna karşılık, Rebaudioside A ve Ksil gibi sentetik olmayan tatlandırıcıların daha az bozucu etkilere sahip olduğu ve faydalı taksonları destekleyebildiği bildirilmiştir.
Kısa süreli insan çalışmaları, Aspartam ve Sükraloz'un tipik tüketim seviyelerinde genel mikrobiyota kompozisyonunda veya çeşitliliğinde minimal veya hiçbir önemli değişikliğe yol açmadığını göstermektedir. Ancak, daha yüksek dozlar veya daha uzun süreler kullanılan bazı çalışmalarda belirli bakteri gruplarında değişimler gözlemlenmiştir. Stevia'nın sağlıklı yetişkinlerde 12 hafta boyunca bağırsak mikrobiyotası kompozisyonu üzerinde çok az veya hiç önemli bir etkiye sahip olmadığı belirtilirken, bazı şeker alkolleri (Polioller) faydalı Bifidobakterileri artırabilmektedir.
Son randomize kontrollü çalışmalar, bireysel mikrobiyom profillerinin değişimlerin derecesini ve niteliğini belirleyebildiğini, bazı kişilerin daha belirgin kaymalar ve ilişkili metabolik etkiler yaşadığını göstermektedir. Bu bulgular, kişiselleştirilmiş yanıtların önemini vurgulamaktadır.
Mekanizmalar ve Fizyolojik Etkiler
Literatür taramaları, sadece belirli kalorisiz tatlandırıcıların (özellikle Sakarin, Sükraloz ve muhtemelen Stevia) insanlarda bağırsak mikrobiyotasını sürekli olarak değiştirdiğini, diğerlerinin (Aspartam, Asesülfam-K) ise sınırlı veya tutarsız etkiler gösterdiğini belirtmektedir. Kalorisi olmayan tatlandırıcıların bağırsak mikrobiyomu üzerindeki etkisi, bileşiklere özgüdür ve başlangıç mikrobiyotası, diyet ve diğer yaşam tarzı faktörlerine bağlı olabilir.
Klinik Uygulamalar
Diyetisyenler için, kalorisiz tatlandırıcıların bağırsak mikrobiyotası üzerindeki etkilerini değerlendirirken bireysel farklılıkları göz önünde bulundurmak önemlidir. Özellikle Sükraloz ve Sakarin gibi sentetik tatlandırıcıların yüksek dozlarda veya uzun süreli kullanımının mikrobiyota üzerindeki potansiyel etkileri dikkate alınmalıdır. Beslenme danışmanlığı sırasında, tatlandırıcı seçimi ve tüketim miktarları, bireyin mevcut mikrobiyota profili ve genel diyet örüntüsü bağlamında değerlendirilmelidir. Poliollerin ve Stevia'nın bazı durumlarda daha nötr veya faydalı etkileri olabileceği unutulmamalıdır.
Sınırlılıklar ve Gelecek Araştırma Alanları
Kalorisiz tatlandırıcıların bağırsak mikrobiyomu üzerindeki etkilerine dair kanıtlar mevcut olmakla birlikte, bu konudaki çalışmaların çoğunun kısa süreli veya ex vivo modellerde yapıldığı görülmektedir. İnsan sağlığı üzerindeki uzun vadeli etkileri ve klinik çıkarımları netleştirmek için daha uzun süreli, iyi kontrol edilmiş insan çalışmalarına ihtiyaç duyulmaktadır. Gelecek araştırmalar, kişiselleştirilmiş beslenme yaklaşımları bağlamında bireysel mikrobiyom yanıtlarının derinlemesine incelenmesine odaklanmalıdır.
Kaynaklar
Ahmad S, Friel J, Mackay D. The Effects of Non-Nutritive Artificial Sweeteners, Aspartame and Sucralose, on the Gut Microbiome in Healthy Adults: Secondary Outcomes of a Randomized Double-Blinded Crossover Clinical Trial. Nutrients. 2020;12. https://doi.org/10.3390/nu12113408
Conz A, Salmona M, Diomede L. Effect of Non-Nutritive Sweeteners on the Gut Microbiota. Nutrients. 2023;15. https://doi.org/10.3390/nu15081869
Crakes K, Questell L, Soni S, Suez J. Impacts of non-nutritive sweeteners on the human microbiome. Immunometabolism (Cobham, Surrey). 2025;7:e00060 - e00060. https://doi.org/10.1097/IN9.0000000000000060
Del Pozo S, Gómez-Martínez S, Díaz L, Nova E, Urrialde R, Marcos A. Potential Effects of Sucralose and Saccharin on Gut Microbiota: A Review. Nutrients. 2022;14. https://doi.org/10.3390/nu14081682
Kidangathazhe A, Amponsah T, Maji A, Adams S, Chettoor M, Wang X, Scaria J. Synthetic vs. non-synthetic sweeteners: their differential effects on gut microbiome diversity and function. Frontiers in Microbiology. 2025;16. https://doi.org/10.3389/fmicb.2025.1531131
Plaza-Díaz J, Pastor-Villaescusa B, Rueda-Robles A, Abadía-Molina F, Ruiz-Ojeda F. Plausible Biological Interactions of Low- and Non-Calorie Sweeteners with the Intestinal Microbiota: An Update of Recent Studies. Nutrients. 2020;12. https://doi.org/10.3390/nu12041153
Ruiz-Ojeda F, Plaza-Díaz J, Sáez-Lara M, Gil Á. Effects of Sweeteners on the Gut Microbiota: A Review of Experimental Studies and Clinical Trials. Advances in Nutrition. 2019;10:S31 - S48. https://doi.org/10.1093/advances/nmy037
Singh G, McBain A, McLaughlin J, Stamataki N. Consumption of the Non-Nutritive Sweetener Stevia for 12 Weeks Does Not Alter the Composition of the Human Gut Microbiota. Nutrients. 2024;16. https://doi.org/10.3390/nu16020296
Suez J, Cohen Y, Valdés-Mas R, Mor U, Dori-Bachash M, Federici S, Zmora N, Leshem A, Heinemann M, Linevsky R, Zur M, Brik R, Bukimer A, Eliyahu-Miller S, Metz A, Fischbein R, Sharov O, Malitsky S, Itkin M, Stettner N, Harmelin A, Shapiro H, Stein-Thoeringer C, Segal E, Elinav E. Personalized microbiome-driven effects of non-nutritive sweeteners on human glucose tolerance. Cell. 2022;185:3307-3328.e19. https://doi.org/10.1016/j.cell.2022.07.016
Suez J, Korem, T, Zeevi D, Zilberman-Schapira G, Thaiss C, Maza O, Israeli D, Zmora N, Gilad S, Weinberger A, Kuperman Y, Harmelin A, Kolodkin-Gal I, Shapiro H, Halpern Z, Segal E, Elinav E. Artificial sweeteners induce glucose intolerance by altering the gut microbiota. Nature. 2014;514:181-186. https://doi.org/10.1038/nature13793
Sun Z, Wang W, Li L, Zhang X, Ning Z, Mayne J, Walker K, Stintzi A, Figeys D. Comprehensive Assessment of Functional Effects of Commonly Used Sugar Substitute Sweeteners on Ex Vivo Human Gut Microbiome. Microbiology Spectrum. 2022;10. https://doi.org/10.1128/spectrum.00412-22
Van Den Abbeele P, Poppe J, Deyaert S, Laurie I, Gravert T, Abrahamsson A, Baudot A, Karnik K, Risso D. Low-no-calorie sweeteners exert marked compound-specific impact on the human gut microbiota ex vivo. International Journal of Food Sciences and Nutrition. 2023;74:630 - 644. https://doi.org/10.1080/09637486.2023.2240037
